Mimarlık Tarihi Yazınında Tromp ve Sinan Mimarisindeki Ayrıştırıcı Rolü

Abstract

Osmanlı mimarisi literatüründe camiler sıklıkla üst örtü kurgusuna göre sınıflandırılmaktadır. Özellikle Mimar Sinan dönemi gibi başından sonuna takip edilebilen dönemlerde bu sınıflandırmalar ana kubbenin taşıyıcı ayak sayısı, ana kubbe desteklerinin sayısı, yönleri ve ana kubbeye geçiş elemanlarına göre çeşitlendirilmektedir. Erken Osmanlı mimarisinde sıklıkla tercih edilmiş bir kubbeye geçiş elemanı olan trompun, literatür genelinde sözlü tasvirlerde ve plan çizimlerinde bir karışıklığa sebep olduğu görülmektedir. Bu karışıklığın yapılacak sınıflandırmalar ya da analizlerde yanlış sonuçlara yol açabileceği düşünülmektedir. Çalışmada trompun literatür içindeki tanımlama sorunları araştırılmış ve Mimar Sinan dönemi mimarisindeki yeri incelenmiştir. Bu kapsamda öncelikle trompun kökeni ve çalışma prensibi incelenmiş, literatürde sıklıkla tromp ile karıştırıldığı görülen yarım kubbe ve pandantifin de çalışma prensipleri araştırılarak karşılaştırma yapılmıştır. Devamında trompun klasik dönem Osmanlı mimarisi literatüründe nasıl tanımlandığı, tromp geçişli olarak tanımlanan yapıların bu çalışmada yapılan tanımlamalara uygun olup olmadığı ve yapılan bu tanımların yayınlardaki plan çizimlerine nasıl yansıdığı araştırılmıştır. Plan çizimlerindeki tasvir hataları, yersel lazer tarayıcı kullanılarak elde edilmiş nokta bulutları üzerinden alınan kesitlerle karşılaştırılmıştır. Bu sonuçlar ışığında tromp geçişli yapıların Mimar Sinan yapıları arasında ayrı bir tip olarak değerlendirilmesinin gerektiği ve bu durumun “tarihselci yaklaşım” kavramı kapsamında değerlendirilebileceği ortaya konulmaya çalışılmıştır.