بازخوانی المعجم فی معاییر اشعار العجم به مثابۀ تحریری از نقد الشّعر

Abstract

با اندک‌مایه‌ای از احتیاط، آن هم به این دلیل که در المعجم فی معاییر اشعار العجم(حدود 630 ق.) دربارۀ تأثیرپذیری شمس قیس رازی از نقد الشعر قدامة بن جعفر(337- 260‌ق.) تصریحی وجود ندارد، می‌توان در آشنایی شمس قیس با ایده‌ها و آرای قدامة پیرامون نقد شعر، که بنا بر تلقی قدمایی به معنای معرفت محاسن و معایب شعر بوده است، و بازآوری آن‌ها در المعجم، تردیدی به خود راه نداد. آنچه این ادعا را توش و توان می‌بخشد، به‌ویژه این همانی‌هایی است که دربارۀ عیوب شعر و بحث‌هایی بر سر عیوب معاظله، تناقض، تخلیع، خطاهای لفظی، خطاهای معنوی، کیفیت مدح و ... در این دو کتاب وجود دارد. هرچند که شمس قیس، گاه نظراتی هم دارد دربردارندۀ چیزهایی افزون بر نظر قدامة و گاه متفاوت با آن. همچنین با توجه به آنکه نقد الشعر، نخستین کتاب بلاغی‌ای است که در آن، بلاغت یونانی به بلاغت اسلامی آمیخته است، شمس قیس را به جهت تأثیرپذیری از آن باید کسی دانست که به توسط وی، گزاره‌هایی از فکر فلسفی و بلاغی یونانی به کتاب‌های بلاغی فارسی راه یافته است و آثار بلاغی و ادبی متأثر از خود را نیز به قدر وسع از آن برخوردار نموده.