Speech Acts and Imperative Illocution Forms in Arabic

Çalışmanın Amacı ve Yöntemi Çalışma, söz edimlerinden olan emretme edimsözünün erken dönem Arap dili ilimlerindeki yansımalarını araştırmayı amaçlamaktadır. Arap dilinde konuşmacının emretme edimsözünü icra edeceği değişik söylem türlerinin olduğunu ortaya koymak çalışmanın amaçlarındandır. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle söz edimleri kuramının modern dilbilim çerçevesinde ortaya çıkışını, tanımını, çeşitlerini ve bir söz ediminin oluşum koşullarını günümüz edimbilim kaynaklarından araştırılmıştır. Çalışmada söz edimleri kuramının ortaya çıkışını tetikleyen edimsöz edimine ve dolaylı söz edimlerine de yer verilmektedir. Makalenin ikinci bölümünde Arap dilinde söz edimleri kuramının yansımalarına dair kaynaklardan elde edilen bulgular ışığında açıklamalar yapılmıştır. Emir kelimesinin sözlük anlamı ve emretmenin kavramsal açıklaması yapılmıştır. Emretme edimsözü yapısal olarak Arap dili nahiv ve belagat kaynaklarına, ayetlerde bulunan emretme edimsözünün tahlili ise bu kaynaklara ilaveten tefsir kaynaklarına başvurularak araştırma şekillenmiştir. Çalışmada Arap dilinde emretme edimsözünü yerine getiren kelime ve cümle türleri klasik kaynaklardan araştırılmıştır. Bu anlamlar, Arap dilbiliminde karine denilen edimbilimsel faktörlere bağlı olarak belirlenmektedir. Arap dilinde emir kipine ilaveten isim fiiller, emir fiilin yerinde kullanılan mastarlar, bildirim cümleleri, soru cümleleri, fiili hazfedilmiş mansup isimler, teşvik edatı alan muzari fiiller, bazı hal cümleleri ve etimolojik olarak emretme anlamındaki bazı kelimeler emir anlamında kullanılıp emretme edimsözünü gerçekleştirmektedir. Konuyla ilgili önceki çalışmalar Kur’an-ı Kerim’de İbâha İfade Eden Emir Siygalarının Çeviri Problemi: Çalışmada yazar ayetlerde ibâha ifade eden emir kiplerinin meallerdeki yansımasını ele almıştır. Çalışmasını yaparken ibaha anlamının tespitinde tefsir ve fıkıh usulü kaynaklarını esas almış ve meallerin ibaha anlamı ifade eden ayetlerin çevirisinde gerekli itinayı göstermedikleri sonucuna varmıştır. Fıkıh Usûlü Açısından Emrin Delaleti ve Emre Delalet Eden Lafızlar Üzerine Bir Değerlendirme: Çalışmada yazar emir anlamını ifade eden ayetleri İslam hukuku perspektifiyle incelemiştir. Mezheplerin emir ifade eden ayetleri anlayışlarını ele almıştır. Çalışmada usül âlimlerinin, emir kipinin bağlayıcılığı ve gerektirici bir üslupta kullanıldığını dikkate almalarına rağmen emrin tarifinde ve kesinlik ifade etmesi ile emrin otoriter bir tarzda gerekliliği hususunda ihtilaflı olduklarını tespit edilmiştir. Ebü’l-Kâsım el-Müeddib’e Göre Arapça Emir Kipleri ve Kur’ân’daki Yansımaları: Çalışmada yazar, Arap dili emir kipleri konusunu Ebü’l-Kâsım el-Müeddib’in (ö. 338/950) Deḳâiḳu’t-taṣrîf adlı eserindeki görüşlerine bağlı kalarak açıklamaya çalışmıştır. el-Müeddib’e göre emir anlamını karşılayan çeşitli yapılar vardır. Yazar eser çerçevesinde bu yapıları incelemiş ve emir fiilin Kur’an’da kullanıldığı anlamları incelemiştir. Bu çalışma, erken dönem Arap dili âlimlerinin söz edimleri kuramının farkında olduklarını göstermeye çalışmaktadır. Söz edimlerinin Arap dilindeki çeşitli tezahürlerinden özellikle ilk anlamın dışındaki anlamları edimsöz olarak değerlendirmektedir. Bu anlamların veya edimsözlerin oluşmasını edimbilimsel faktörlere diğer bir söylemle bağlam ve karineye bağlı olarak ortaya çıkabileceğini göstermeye çalışmaktadır. Bu bağlamda bir söz edimi olarak emretme edimsözünün Arap dili literatüründe ve ayetlerde büründüğü formları tespit etmeye çalışmaktadır. Getirilen güncel örneklerle emretme edimsözünün nasıl yerine getirildiğine dair bir ilk olma özelliğine sahip olacağı umulmaktadır. Zira emretme edimsözü konuşmacının söyleminin bağlam ve karine gibi söylem dışı etkenlerle dolaylı olarak bir sonucu olduğu izah edilmeye çalışılmaktadır. Çalışma neticesinde J. L. Austin'in Modern dilbilimsel Edimbilim alanına kazandırdığı ve edimbilimin temellendiği bir kavramı olan söz edimleri kuramının anlam ve işlev olarak İslam medeniyetinin başından beri İslam hukukçularının, Arap dilcilerinin ve müfessirlerin dikkatlerinden kaçmadığı anlaşılmıştır. Emretme edimsözünü yerine getiren farklı ifade türlerinin olduğu sonucuna varılmıştır.