XIX. YÜZYIL SEYYAHLARINDAN HENRY FINNIS BLOSSE LYNCH’İN “ARMENIA: TRAVELS AND STUDIES” ADLI ESERİNİN HINIS’TAN TUTAK’A ADLI BÖLÜMÜNÜN TERCÜMESİ

Abstract

19. yüzyılda çok sayıda Avrupalı seyyah Osmanlı ülkesinin değişik yerlerine keşif, ticaret, casusluk, misyonerlik vb. amaçlarla seyahatler gerçekleştirmiştir. Bu seyyahlardan biri de H.F. B Lynch’tir. Bu İngiliz seyyah ilki 1894’te ikincisi ise 1898’de başlayan seyahatlerinde Anadolu’nun doğusu ve kuzeydoğusunda çok sayıda yeri gezmiş; buraların jeolojik, jeomorfolojik yapısı ve iklimi, etnik ve dini yapısı, ekonomik faaliyetler, toplumsal çatışmalar gibi çok sayıda özelliğini gözlemlemiş ve eserine aktarmıştır. Lynch’in ‘Armenia: Travels and Studies’ adlı eserinin 2. cildinin 13. bölümü Hınıs’tan Tutak’a adını taşımakta ve yörenin tarihi coğrafyası hakkında ilginç ayrıntılar sunmaktadır. Lynch ilk olarak 1894’te geldiği bölgeye 1998’de tekrar gelince, etnik ve dini grupların birbirlerine bakışının ve hükümet politikalarının halktaki yansımalarının bu süre zarfındaki değişimlerini de kıyaslamalar yaparak irdelemiştir. Bölgede yaşayan Ermenilerin zanaat, ziraat ve hayvancılıkta daha iyi olduğunu belirten yazar, diğer unsurların üretkenliklerinin sınırlı olduğuna dikkat çekmiştir. Ayrıca Protestan Ermeniler ile Erzurum’daki Amerikan Misyonu Şefliği arasındaki ilişkilere değinerek bölgedeki toplumların uluslararası bağlantılarına da dikkat çekmiştir. Bu çalışma adı geçen bölümün İngilizceden Türkçeye çevirisidir.