Umûm-Husûs Bağlamında Harf-i Ta‘rifin Anlam Yelpazesi

Abstract

Dini naslarin delâlet ettigi manalari gosteren yegâne arac olmasi, lafzin muhtelif ilim dallari tarafindan farkli tasniflere tabi tutulmak suretiyle titizlikle inceleme konusu yapilmasi sonucunu dogurmustur. Bu sebeple lafizlar, farkli disiplinlerde cesitli acilardan ele alinmistir. Ornek olarak lafizlari lugat ilmi, ifade ettigi lugavi anlamlarin tespiti bakimindan; sarf ilmi muhtelif morfolojik hususiyetleri ve bunun manalarda vucuda getirdigi zenginlikler acisindan; nahiv ilmi, anlamli bir cumle icerisindeki konumlari acisindan; meâni, beyân ve bedi olarak tasnif edilen belagat ilmi ifade ettigi edebi deger ve sanatlar bakimindan; ve son olarak vaz' ilmi lafizlarin manaya delâlet edecek surette tayin edilmesi ve lafiz-anlam iliskisi bakimindan incelemistir. Fikih usulu ise lafizlari dini naslarin manaya delâletlerini tespit baglaminda ozel olarak inceleme konusu yapmistir. Dini nasslardan hukum ve bilgileri elde edip hayata tatbik etmek dilsel konulara dayandigi icin usul âlimleri dil meselelerine cok fazla zihin yormuslardir. Zira Islam dusunce gelenegi bunyesinde dilbilime dair incelemelerin en bereketli oldugu alanlarin belâgat, mantik, vaz‘ ve fikih usulu ilmi oldugu gorulur. Harf-i ta’rif, zikredilen alanlarda ve ozellikle bu alanlarin umum-husus’a iliskin konularinda etkin bir rol oynamistir. Bu calismamiz, dini nasslarin anlasilmasi ve yorumlanmasi noktasinda oldukca onemli bir yere sahip olan harf-i ta’rifin ifade ettigi anlam zenginliklerini, soz konusu ilimlerin verilerini dikkate alarak inceleme amacina matuftur.