Prawno-finansowe uwarunkowania funkcjonowania miast metropolitalnych w Polsce w turbulentnym otoczeniu – doświadczenia po pandemii COVID-19

Ważnym czynnikiem wpływającym na gospodarkę finansową samorządu w latach 2020-2021 była pandemia Covid-19 i jej skutki w postaci lockdownu oraz istotnych zmian uwarunkowań prawnych funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Skala i rodzaj efektów były zróżnicowane w zależności od poziomu samorządu i rodzaju gmin. W przypadku dużych miast skutki nagłych kryzysów gospodarczych i społecznych są tym bardziej dotkliwe, że miasta dysponują relatywnie wyższymi dochodami własnymi i charakteryzują się szeregiem powiązań gospodarczych z sektorem publicznym i prywatnym. Stąd celem badawczym była identyfikacja zmian prawnych w zakresie finansowania jednostek samorządu terytorialnego ze szczególnym uwzględnieniem okresu pandemii Covid-19 oraz ocena wpływu pandemii Covid-19 na sytuację finansową największych miast w Polsce należących do Unii Metropolii Polskich. Dla realizacji tak określonych celów w pierwszej kolejności dokonano analizy zmian przepisów prawnych oraz analizy wybranych wskaźników finansowych dla 12 miast metropolitalnych w Polsce w latach 2019-2021, a następnie oceny zróżnicowania skutków pandemii w badanej grupie. Wyniki badań stanowią uzupełnienie luki badawczej dotyczącej skutków pandemii Covid-19 dla finansów samorządowych. Dotyczą one nie tylko wpływu pandemii na gospodarkę finansową metropolii w Polsce, ale również obejmują ocenę wpływu najważniejszych zmian przepisów prawnych na sytuację finansową JST. Przeprowadzona analiza zmian przepisów prawnych pozwala stwierdzić, że ich skutki mają wpływ nie tylko na zasady prowadzenia gospodarki finansowej, ale przede wszystkim na poziom i strukturę dochodów JST (w szczególności miast metropolitalnych). Regulacje te ograniczyły samodzielność finansową poprzez zmniejszenie znaczenia dochodów własnych, przy jednoczesnym zwiększeniu roli transferów zewnętrznych. W efekcie pandemii nastąpiło istotne pogorszenie się sytuacji finansowej miast metropolitalnych w Polsce. Należy jednak zauważyć, że skutki pandemii i zmian prawnych nawet w przypadku stosunkowo jednorodnej grupy miast metropolitalnych były bardzo zróżnicowane. Najsilniej odczuły je Lublin, Kraków, Warszawa.