Особливості семантичної структури діалектних текстів про важливі історичні події початку ХХ століття

Abstract

Features of Semantic Structure of Dialectal Texts Concerning Important Historical Events of the Early Twentieth Century This article analyses the semantic structure of dialectal texts concerning important historical events of the early twentieth century, describes the characteristics of their linguistic representation and presents dynamic aspects of sense formation. The analysed material comes from the older generation of respondents interviewed in the course of fieldwork conducted in 1990–2018 in the area of Ukrainian Eastern Slobodian dialects, i.e. in the far east of Ukraine (in terms of current administrative divisions – the Luhansk region). The semantic structure of oral memory texts under consideration is reflected in conceptual clusters characterised by semantic-logical features of processuality, actionality, temporality, agentivity, denotativity and axiology. These clusters include designations of phenomena and names of their referents, linked by subject relations into a comprehensive semantic complex, a nomina­tive chain which reflects the semantic network of the text. The author argues that in the conceptual structure of a texteme concern­ing historical events of the early twentieth century we can distinguish central and secondary differential features. For example, the texteme holodivka ( голодівка ) ‘hunger, famine’ is characterised by such central differential features as ‘enumeration of plants that could be used as food’; ‘names of dishes that could be made without flour’; ‘overall assessment of the situation’; ‘enumeration of events that people had to endure’; ‘stories about how people survived in difficult conditions’; ‘how the dead were buried’; and such secondary differential features as ‘who was responsible for the famine in the country’. The components of this texteme also include reports of can­nibalism, appropriation of someone else’s property and accusations against people who deprived villagers of food, guarded kolkhoz property so that nothing would be taken away, etc. These memory texts, stories in which users of dialects of the Luhansk region assess important social events of the early twentieth century, constitute one macrotext that condemns crimes against the nation – the resettlement of farmers to Siberia, coercive collectivisation, the Great Famine of 1933, alienation from anything that is Ukrainian. The evaluation of these events is mainly verbalised by means of exclamations, words expressing a strong emotional assessment. Cechy struktury semantycznej tekstow gwarowych dotyczących waznych wydarzen historycznych z początkow XX wieku W artykule przeanalizowano strukture semantyczną tekstow gwarowych dotyczących waznych wydarzen spolecznych z początkow XX wieku, opisano cechy charakterystyczne ich reprezentacji jezykowej oraz dynamiczne aspekty ksztaltowania sensu. Analizowany material zostal zebrany drogą zapisow respondentow ze starszej grupy wiekowej w latach 1990–2018 na terenach wystepowania ukrainskich gwar wschodnioslobodzkich, to jest na dalekim wschodzie Ukrainy (wedlug wspolczesnego podzialu administracyjnego – w obwodzie luganskim). Struktura semantyczna ustnych tekstow wspomnieniowych dotyczących waznych wydarzen historycznych z początkow XX wieku znajduje odzwierciedlenie w blokach pojeciowych, charakteryzujących sie semantyczno-logicznymi cechami procesualności, akcjonalności, temporalności, agentywności, denota­tywności, aksjologiczności. Są to określenia samych zjawisk oraz nazwy ogolu denotatow, powiązane relacjami przedmiotowymi w calościowy kompleks semantyczny, lancuch nominatywny, ktory odzwierciedla siec semantyczną tekstu. Autorka dowodzi, ze w strukturze pojeciowej tekstemu dotyczącego wydarzen historycznych z początkow XX wieku mozna wyodrebnic centralne i poboczne cechy dyferencyjne. Na przyklad tekstem голодівка ‘glod’ charakteryzują takie centralne cechy dyferencyjne jak ‘wyliczenie roślin, ktore mozna bylo wykorzystac jako pokarm’; ‘nazwy potraw, ktore mozna bylo przyrządzic bez mąki’; ‘ogolna ocena sytuacji’; ‘wyliczenie zdarzen, ktore musieli przezyc ludzie’; ‘opowiadania o sposobach przetrwania ludzi w trudnych warunkach’; ‘jak chowano zmarlych’ oraz poboczne cechy dyferencyjne, np. ‘kto doprowadzil panstwo do glodu’. Wśrod komponentow tekstemu wystepują takze relacje o przypadkach kanibalizmu, wejściu w posiadanie cudzego mienia oraz oskarzenia wobec osob, ktore odbieraly jedzenie mieszkancom wsi, pilnowaly, zeby nikt nie wziąl niczego z kolchozu itp. Teksty wspomnieniowe, opowieści, w ktorych uzytkownicy gwar obwodu luganskiego oceniają wazne wydarzenia spoleczne z początkow XX wieku, stanowią jeden makrotekst potepiający zbrodnie przeciwko narodowi – przesiedlenie rolnikow na Syberie, przymusową kolektywizacje, Wielki Glod 1933 roku, wyobcowanie od wszystkiego co ukrainskie. Podstawowymi środkami werbalizacji oceny tych wydarzen w tekstach są wykrzykniki, slowa wyrazające zdecydowaną ocene emocjonalną.